بؤیویور گئجه نین قارانلیق لاری

سؤکولور اوره ­یین توخودوقلاری

سئویلیر نیفرتین اوخودوقلاری

بوجاق سیز مزاردان دانیشیرام من

گؤزومون گؤرمه­ یه قالماییب نورو

کؤنلومون دؤزمه­ یه قالماییب زورو

یاشامین قالماییب آتمامیش تورو

علاج سیز آزاردان دانیشیرام من

داریخیر اللریم داریخیر گؤزوم

بئله بیر حیاتا یوخدور بیر سؤزوم

یورولوب اوره­ ییم من نئجه دؤزوم؟

سینیرسیز حیصاردان دانیشیرام من . . .

صبر ایله کونول محنت هجرانه تلسمه

درد اهلی یئتر صبر ایئله درمانه تلسمه

یـــوسف ده زلیخانی محبت له سویردی

سالدیردی زلیخـا اونی زندانـه تلسمـه

دنیایـه وفا ایئلمه چوخ آغلاما کونلوم

دنیا نه وفا قیئلدی سلیمانــه تلسمــــه

کام آلمیــه جاق آیریلیقا باعث اولانلار

عاشیق چاتاجاق سئوگیلی جانانه تلسمه

نسیمی

زبان مادری وهویت خود را پاس بداریم

تورکی را پاس بداریم

nə mutlu türküm diyənə

در باره نوشتار زبان ترکی

قانون هماهنگی مصوّت ها:

قبلاً گفته شد که مصوّت های: (آ، او، اوْ، ایْ) را مصوّت های ضخیم (قالین) و مصوّت های: (اَ، ائ، ای، اؤ، اﯙ) را مصوت های ظریف (اینچه) می گویند. یکی از قانون های مهم زبان ترکی که مختص این زبان است و در سایر زبان ها وجود ندارد، این است که اگر اوّلین حرف مصوّت های آن کلمه ضخیم (قالین) باشد، تمام مصوّت های آن کلمه ضخیم یا قالین خواهد بود. (به همین علت است که کلمه نماز و محال در ترکی ناماز و ماحال تلفّظ می شود و...).

نخستین مصوّت کلمه نقش بنیادی دارد و سایر مصوّت های کلمه تابع مصوّت اوّلی هستند. مثال، الف:

قوْناق، (مهمان)، آنا (مادر)، قوللوق (خدمت)، اوْدون (هیزم)، اوزون (دراز)، و ...

ب: ‌چؤره ک (نان)، ﻳﯚﻧـﮕﯚل (سبک)، اﯙره ک (قلب)، ائلچی (سفیر)، و...

اگر توجه نمایید تمام مصوّت های گروه الف ضخیم و تمام مصوّت های گروه ب ظریف

ریشه ی تاریخی نام آزربایجان:

آزربایجان اسمی ترکیبی از:

آز(آس)+ َ ر +بای +جان

می باشد که آز برگرفته از نام قبیله ی آس ، َر در ترکی به معنای جوانمرد(درمعنی شوهر نیز امروزه بکار میرود)،بای به معنی ثروتمند و بزرگ وبالاخره جان،که پسوند مکانی ساز در زبان ترکی می باشد.

بسیاری نام آزربایجان را آذرآبادگان و آتروپات و غیره(در معنای آتشکده و غیره) نامیده اند که هرگز دلیل و مدرک قانع کننده بر ادعای خود نتوانستند آورند.همچنین نام آسیا از نام قبیله ی آس گرفته شده است.

زبان مادری وهویت خود را پاس بداریم

تورکی را پاس بداریم

nə mutlu türküm diyənə

ساختار زبان ترکی به عنوان یک زبان پیوندی و هماهنگی مصوتی در زبان ترکی

پیش تر،اشاره ای کوتاه بر پیوندی بودن زبان ترکی کردیم،در این پست بر این واژه و ویژگی های آن خواهیم پرداخت،

رده شناسی ساختواژی:رده شناسی ساختواژی،نظامی بر طبقه بندی زبانهاست و مقیاسی پیوستاری و نسبی است،یعنی مطلق نیست،به عبارتی به طور مطلق نمی توان گفت زبانی تحلیلی یا ترکیبی ست بلکه می توان گفت زبان مفروض،بیشتر از زبان ایکس و کمتر از زبان ایگرگ ترکیبی یا پیوندی ست.

این دلیلی بر تعریف و طبقه بندی نادرست رده شناسی ساختواژی زبانها نیست،واژه ی پیوندی را می توان همچون صفت خوش بو بودن توصیف کرد،و سپس تمامی رایحه های گلها را از منظر آن تعریف،طبقه بندی کرد.مطمئناً در میان آن برخی خوش بو ترین هستند.پس این نسبیت در ذات خود تعریف پیوندی یا ترکیبی نیست.

زبانهای دنیا را بر اساس رده شناسی ساختواژی به چهار رده ی اساسی زیر تقسیم بندی کرده اند:

تحلیلی

پیوندی

تصریفی

ترکیبی

توضیح تمامی این موارد خارج از حوصله ی این تاپیک است،دوستان علاقه مند می توانند برای مطالعه ی بیشتر، صفحات 21 تا 25 کتاب مطالعه ی ساختار نحوی زبان ترکی از دیدگاه رده شناسی را ازنظر بگذرانند.

ما در این تاپیک تنها به زدن چند مثال از چهار رده بسنده می کنیم:

برای گروه اول،زبان ویتنامی مثالی بارز است.

برای گروه دوم،زبان ترکی که مورد بحث تاپیک هست.

برای گروه سوم،زبان چوک چی

و برای گروه چهارم،زبانهای عربی،فارسی،روسی،لاتین و یونانی.

البته تمامی زبانهای دنیا جزو یکی از این چهار دسته هستند،که بیشتر جزو زبانهای ترکیبی هستند.

اما زبانهای پیوندی(التصافی) انگشت شمارند،به غیر از زبان ترکی زبانهای فنلاندی و مجاری و همچنین سواهیلی نیز جزو این دسته اند.

کمری در مورد زبانهای پیوندی معتقد است که وندها(پسوندها،اک ها) جداگانه به ریشه افزوده می شوند که ممکن است در هر واژه چندین واژک موجود باشد.اما مرزهای مابین آنها کاملاً آشکار و واضح است.هر واژه ای شکل کاملاً جداگانه و مشخصی دارد،مثال زیر،مثال ارائه شده توسط کمری( مرجع شماره ی 13-14-15-16 در صفحه ی 347 کتاب مذکور) در باب این توضیح است:

Adam

Adamı

Adamın

Adama

Adamda

Adamdan

Adamlar

Adamları

Adamların

Adamlara

Adamlarda

Adamlardan

که به ترتیب:

حالت اسمی

حالت مفعولی

حالت ملکی

حالت مفعول غیر صریح

حالت مکانی

حالت ablative

6 تای اول برای مفرد ها و 6 تای بعدی برای جمع ها

جوجه نی پائیزداساناللار

یاغ یؤغوتداندی،یؤغوت یاغدان

گلین اؤینویانماز دیئراوتاق ایری دی

موساهیبین باب ائیله،گؤرن دئسین هابئیله

قارا قارقانین بالاسی اؤزونه شیرین دی

ایگنه هامی نی بئزر اؤزی لوت گئزر

کردالی کردارین ئیئر،کردارسیزلار کؤینک گیرر

حالواحالوادئمگیلن اغیزشیرین اؤلماز

چیراخ اوز دوره سینه ایشیق سالار

دلی دلی یه باخار،چوماغین ایری توتار

دلی یه یئل وئرالینه بئل وئر

سوزی آت یئره صاحابی گؤتورر

سوزی باجان دئمه باجین باجیسی وار

کار ائشیتمز اویدورار

آج تویوخ یوخیسندا داری گورر

دالدان آتیلان داش تو پوخدان دئییر

اورکن نه قدر اوزون اولسادا دوغاناقدان کئچر

ایت هورر کاروان کئچر

ال الی یووار الده اوزو

 دوز یولون یئریه بیلمیر شخملیقدا شلتاق آتر

سلسله آق قویونلوها

آق‌قویونلو یکی از سلسله های ترک تبار بود که از سال 1378 میلادی تاسیس و به مدت 130 سال حکومت کرده اند و  بر قسمت‌هایی از قفقاز، شرق ترکیه و شمال ایران فرمان می‌راند

دوران حکومت آق‌قویونلوها خصوصاً در ایام اوزون حسن و یعقوب، یکی از دوران درخشان تاریخ ایران است، در عصر اوزون حسن تبریز دوباره رونق خود را باز یافته و بازار تجارتش گرمتر شد. آنها با گشاده دستی و بخششهای بسیار تعداد زیادی از اندیشمندان را گرد خود جمع کردند که از آنها می‌توان به برهان الدین عبدالحمید کرمانی، قاضی شریحی و ... اشاره کرد. کاخ هشت بهشت در دوران یعقوب سلطان بنا شد، و در نزدیکی آن مسجدی زیبا ساختند که بیمارستانی بزرگ و مفید به آن وابسته بود.

بهاء الدین قرا عثمان را بنیانگذار سلسله  آق قویونلو می‏دانند.

وی زمانی در خدمت پادشاهان محلی ارزنجان و سیواس و حتی فرمانروایان مصر بود. سپس در آخرین نبرد خود در برابر قرایوسف قراقویونلو در حوالی ارزروم شکست خورد تا این که چندی بعد در سن 80 سالگی درگذشت پس از او فرزندش، علی بیگ بر جای پدر به حکومت نشست دوران علی بیگ دورانی سرشار از درگیری و برخورد با دشمنان بیگانه و همچنین برادرش حمزه بیگ بود تا آن که این دو برادر هر دو با اختلاف چهار سال از یکدیگر درگذشتند پس از آن نوبت به جهانگیر، پسر علی بیگ رسید که شهر ماردین را به پایتختی برگزیده بود. اما جهانگیر نیز به زودی با عموهای خویش، یعنی قاسم بیگ و شیخ حسن وارد جنگ شد...

چندی بعد برادرش اوزون حسن بر جهانشاه(اخرین شاه قراقویونلوها) غالب شد به طوری که عملاً امیران آق قویونلو به وی پیوستند. اوزون حسن یکی از مقتدرترین فرمانروایان و فاتحان آق قویونلو بود.

او پایتحت خود را  به تبریز منتقل کرد و همه قبایل و عشایر آق قویونلو را که در آناتولی شرقی اقامت داشتند به ایران فرا خواند به طوری که امپراتوری گسترده‏ای را در آن دیار پایه گذارد.

مورخان، دادگری و رعیت پروری او را ستوده‏اند.

پس از اوزون حسن پسرش سلطان خلیل که در زمان او در شیراز حکومت داشت به جای پدر نشست. اما دوران حکومت او کوتاه مدت بود و پس از یک سال به دست پسران شیخ علی بیگ مهردار قطعه قطعه شد.

با قتل سلطان خلیل آق قویونلو، برادرش یعقوب بیگ جانشین او شد. یعقوب به مدت 13 سال حکومت کرد که مورخان او را جانشین شایسته اوزون حسن می‏دانند.

پسر و جانشین یعقوب ، بایسنقر در 896 ق جای پدر را گرفت، اما سال بعد به دست علی برناک گرفتار و به قتل رسید. از طرفی احمد بیگ نیز از مکافات این عمل مصون نماند زیرا یک سال بعد در جنگی با قاسم بیگ کشته شد.

بالاخره الوند بیگ که از نوادگان اوزون حسن بود در 905 ق به تبریز آمد و بر تخت نشست، اما چون در 907 ق از شاه اسماعیل صفوی شکست خورد، به دیار بکر گریخت و سه سال بعد در همان جا درگذشت.

به این ترتیب واپسین فرمانروای این خاندان مراد بیگ است که ده سال پس از قتل الوند بیگ زمانی که در جنگ با یکی از سرداران شاه اسماعیل شکست خورد و مقتول شد، سرش را برای سلطان صفوی فرستادند

 سلسله قراقویونلوها

قراقویونلوها ، یکی از سلسله های ترک تبار می باشد که در سال 1378 تاسیس و به مدت 91 سال حکومت کردند این سلسله  توسط قرامحمد درحوالی دریاچه وان ترکیه تاسیس تبریز پایتخت این سلسله بود و ، در نواحی  آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و اردبیل و همچنین جمهوی آذربایجان  خوزستان، کرمان و فارس عراق عرب و جمهوی ارمنستان و بخش هایی از ترکیه فعلی نیز صاحب قدرت بودند

 نخستین فرمانروای قراقویونلو، که توانست حکومتی برپا سازد؛ قرایوسف پسر قرامحمد بود. آخرین امیر این خاندان، حسنعلی بن جهانشاه بود که تنها یک سال حکومت کرد. به این ترتیب با مرگ او، سلسله قراقویونلوها در 874 ق منقرض شد.

جهانشاه  مشهورترین امیر قراقویونلو است که ظاهراً مردی شاعر و هنردوست نیز به شمار می‏رفته. در زمان جهانشاه، دولت قراقویونلو به اوج عظمت و وسعت رسید؛

چنان که در 844 ق گرجیان را مغلوب کرد و عراق را از دست یکی از برادران خود بیرون آورد.

در 850 ق بر عراق عجمیا همان منطقه مرکزی و غربی ایران فعلی ، فارس و کرمان مستولی شد و در 862 ق  به عزم تسخیر هرات، لشکر به آن سمت کشید به طوری که پس از شکست دادن میرزا علاء الدوله تیموری، بر هرات نیز استیلا یافت.

عاقبت چون از طغیان پسرش در آذربایجان اطلاع پیدا کرد، با مدعی خویش میرزا سلطان ابوسعید گورکان صلح کرد و به این ترتیب خراسان را به او واگذاشت در نتیجه خود به تبریز بازگشت.

جهانشاه آتش فتنه‏هایی را که در آذربایجان، بغداد و فارس روشن شده بود، خواباند و چند صباحی بر بخش وسیعی از ایران و عراق حکومت کرد به طوری که مناطق تحت قلمرو خود ا قرین امنیت و آسایش نمود.

اوضاع برتری جهانشاه ، چنان دوامی نداشت . زیرا مردی قدرتمندتر و تواناتر از او از میان قبیله آق قویونلو به نام حسن بیگ برخاست که نظر به وجود کینه دیرینه در بین دو ایل ترکمان، با وی به جنگ پرداخت. سرانجام چون در سال 872 قجهانشاه به عزم سرکوبی حسن بیگ به به دیار بکر رفت، غافلگیر شد و در حین فرار به قتل رسید.

از آثار دوران فرمانروایی جهانشاه قراقویونلو ، مسجد بسیار زیبایی در تبریز به نام مسجد کبود «گوی مسجد» است که با وجود صدمه‏های فراوانی که از زلزله دید، هنوز هم بقایای کاشیکاری و معماری آن از برجسته‏ترین آثار اسلامی به شمار می‏رود.