سلجوقیان نام دومین سلسله ترک‌تبار مسلمان بود که از سال 1037 میلادی به مدت 157 سال ، بر بخش‌های بزرگی از آسیای غربی و ایران فرمانروایی داشتند
سلطان طغرل سلجوقی اولین پادشاه سلسله سلجوقیان هست و با براندازی حکومت غزنویان، ایران را در استیلای خویش قرار داد. در روزگار وی کشاورزی رونق یافت و همچنین ایران به بزرگترین حد خود پس از اسلام رسید.
سلجوقیان در اصل غزهای ترکمان بودند که در دوران سامانی در اطراف دریاچه خوارزم (آرال)، سیردریا و آمودریا می‌زیستند
سلسله مشهور و مقتدر سلجوقی درنیشابور تاسیس شد. بنابراین اولین پایتخت این سلسه شهر نیشابور درخراسان بود. نیشابور قبل از این پایتخت طاهریان درقرن سوم هجری بود. با قدرت یابی طغرل و سلطه وی بر کل ایران و ماوراء النهر و سپس عراق پایتخت دولت سلجوقی از نیشابور به شهر اصفهان منتقل شد. و اصفهان تقریبا تا پایان استقرار سلجوقیان پایتخت اصلی و اولی و اداری - سیاسی سلجوقیان محسوب می شده است.
دیگرپایتخت مطرح دولت سلجوقی شهر «مرو» در خراسان قدیم و یا درترکمنستان امروزی بوده است. اما آخرین پایتخت این سلسله ترک نژاد ایرانی شهر ری بود. دیگرشهرها و ایالات مطرح دوره سلجوقی: همدان - کرمان - بغداد- بحرین - عمان - آذربایجان- قونیه- شیراز - ارمنستان بودند ....
سلطان طغرل سلجوقی با هجوم به عراق و تصرف بغداد، حکومت شیعی مذهب "آل بویه" را برانداخت و به حمایت خلیفهی عباسی پرداخت. طغرل تمام حرکتهایى را که از سوی مخالفان خلافت در سراسر حکومت اسلامی برخاسته بود، دفع نمود. وی در اواخر عُمر، بغداد را که به تصرف خلیفهی فاطمی درآمده بود، آزاد ساخت و القائم بامراللَّه، خلیفهی عباسی را به قدرت باز گرداند. چون زنِ طغرل در 452 ق درگذشته بود، طغرل دختر خلیفه رابه زنی خواست. هرچند خلیفه از این امر امتناع کرد ولی سرانجام به این ازدواج رضایت داد و قرار شد دختر خلیفهی عباسی در ذیقعدهی سال 455 به عقد طغرل درآید. ولی این عقد به عروسی منجر نشد و داماد پیر در هفتاد سالگی درگذشت. طغرل در اواخر عمر از بغداد راهی ری بود و در بین راه به بیماری رُعاف (خون دماغ) مبتلا گشت و در هشتم رمضان 455 ق در نزدیکی ری درگذشت. جسد وی را به ری برده و در مقبرهای که امروز به برج طغرل معروف است به خاک سپردند.
آلپ ارسلان بعد از مرگ عمویش طغرل به سلطنت رسید.
بیش‌تر عمر آلپ ارسلان در جنگ با عیسویان سپری شد. او به قصد گسترش اسلام به ارمنستان حمله کرد و بر آن سرزمین غالب شد. اما بعد از غلبه بر آن سرزمین در سال ۴۶۴ با حملهٔ -امپراتور روم- مواجه شد.
آلپ ارسلان رومیان را به سختی شکست داد و امپراتور روم را دستگیر کرد. مورخان این جنگ را مقدمهٔ تسخیر بیت‌المقدس و آغاز جنگ‌های صلیبی می‌دانند.
آلپ ارسلان سرانجام به دست فردی به نام یوسف که در جنگ آلپ ارسلان با حاکم «تاوغاچ» دستگیر و زندانی شده بود به سختی مجروح شد و بعد از چهار روز جان سپرد. تاریخ‌نگاران چنین ذکر می‌کنند که آلپ ارسلان پیش از مرگ چنین گفته‌است:
«دیروز در روی تپه‌ای بودم و زمین را می‌نگریستم که زیرپای ارتشم به لرزه درمی‌آمد. در این هنگام به خود گفتم حاکم این جهان منم، چه کسی است که می‌تواند با من مقابله کند. خداوند غرور مرا دیده و جان مرا به وسیلهٔ یک اسیر گرفت
ملکشاه پسر آلپ ارسلان، بعد از مرگ پدرش به کرسی سلطنت نشست
او موفق به توسعه سرزمین‌های تحت سلطه سلجوقیان شد
یه علت گسترش حکومت سلاجقه، ملکشاه، کشور را به ایالات و ولایات مختلف تقسیم کرده بود و هر ولایت را یکی از شاهزادگان، امراء یا اتابکان اداره می‌کرد.
اینان به علت دوری از اصفهان، پایتخت آن عهد و قدرتی که ملکشاه به آنها داده بود، بعد از مدتی شروع به تشکیل حکومتی جدا و مستقل کردند.
سلسله خوارزمشاهیان به دست انوشتکین غزجه که یکی از امراء بود تأسیس شد.
اتابکان نیز برای خود دم از استقلال زدند. در کرمان سلسله سلاجقه کرمان و در روم سلسله سلاجقه روم بوجود آمد. از طرف دیگر اتابکان آذربایجان و اتابکان لرستان هم ادعای استقلال کردند.
و سرانجام در حالی‌که در بغداد مهمان خلیفه عباسی بود، دچار زردی گردید و زندگی را بدرود گفت
سلطان محمد را می‌توان آخرین پادشاه سلجوقیان دانست که بر تمام تصرفات این سلسله حکومت کرد. پس از اینکه ملکشاه زندگی را بدرود گفت بین پسران و شاهزادگان سلجوقی جدال سنگینی در گرفت.
...ابتدا بین دو پسر او محمود و پسر بزرگ برکیارق جنگ بر سر تاج و تخت سر گرفت. این جدال عاقبت در اصفهان با پیروزی محمود به پایان رسید و برکیارق زندانی شد. اما بعد از مدتی محمود بر اثر بیماری آبله در گذشت و قدرت دوباره به برکیارق بر گردانده شد.
محمد پسر دیگر ملکشاه که در آن موقع سلطنت گنجه را بر عهده داشت سر به شورش علیه برادر خویش برداشت. بجز جنگ اول که در نزدیکی همدان رخ داد و با شکست محمد به پایان رسید، پنج جنگ دیگر نیز رخ داد که عاقبت با صلح بین دو برادر به پایان رسید. اما برکیارق در سال ۴۹۸ هجری یک سال بعد از صلح با برادرش محمد در گذشت و امور به محمد منتقل شد.
سلطان محمد امور مربوط به خراسان را به برادر خود «سنجر» واگذار کرد و خود امور دیگر تصرفات را به عهده گرفت. شام، آسیای صغیر و عراق عرب بخاطر از بین رفتن قدرت خلفای عباسی در فرمان او بود.
بعد از آنکه سلطان محمد در گذشت سلطنت ایران تقریباً به دو قسمت تقسیم شد: سلجوقیان شرق به دست سلطان سنجر برادر سلطان محمد و سلجوقیان غرب به دست محمود. سلطان سنجر در دوران سلطنت خود کشمکش‌های فراوانی را پشت سر گذاشت، اما قسمتی از کشور یعنی خراسان به پایتختی مرو را کاملاً در اختیار خود داشت.
عاقبت سنجر در سن ۷۲ سالگی و بعد از تقریباً ۶۲ سال سلطنت در سال ۵۵۲ هجری زندگی را بدرود گفت. سنجر برای خود جانشینی نداشت و خواهر زاده‌اش رکن الدین محمود به جای او بر تخت نشست.
اما دز سال ۵۷۷ هجری به دست یکی از سرداران سلجوقی کور شد و باقی زندگی را در زندان به سر برد تا در گذشت.
با کشته شدن طغرل سوم «سنجر» درمیدان جنگ با لشکریان سلطان «تکش» خوارزمشاه و تسخیر ری به سال ۵۹۰ هجری توسط خوارزمشاهیان دولت سلجوقی منقرض شد
