دونیادا ایز بوراخان تورک بؤیوک‌ لری(عمادالدین نسیمی)

نسیمی آذربایجان ساحه‌سینده اسکی اوغوز تورکجه‌سی شعر دیوانی یازان ایلک شاعر کیمی تانینیر

آذربایجان، آنادولو، ایران، عراق، سوریه ساحه‌لری باشدا اولماقلا تورک دونیاسی‌نین بؤیوک بیر قیسیمینده درین تأثیر بوراخان، اثرلریله تورک تصووف ادبیاتیندا اؤزونه خاص بیر جیغیر آچان شخصیت‌لردن بیری ده عمادالدین نسیمی‌‌دیر.
نسیمی، 14. عصرده یاشامیش‌دیر. آذربایجان ساحه‌سینده اسکی اوغوز تورکجه‌سی شعر دیوانی یازان ایلک شاعر کیمی تانینیر. فارسجا و عربجه ده دیوان‌لار اولان نسیمی‌نین عرب دیوانی الیمیزه چاتمامیش‌دیر. لاکین ایکی دیلده یازدیغی شعرلرین‌دن عربجه‌یه ده واقف اولدوغو گؤرولمکده‌دیر.
نسیمی‌نین دوغوم یئری و تاریخی حاقیندا قطعی معلومات یوخ‌دور. لاکین 1369-1370 ایللرینده، آذربایجانین شاماخی شهرینده دوغولدوغو اولاسی‌دیر. عراق تورک آراشدیرماچی‌لاری، نسیمی‌نین بغداد یاخینلیغیندا دوغولدوغونو، عراق تورکمن شعری‌نین قوروجوسو اولدوغونو ایفاده ائدرلر. نسیمی‌نین گئرچک آدی علی‌دیر. آتاسی سید محمد دؤورونون تانینمیش بیری ایدی. نسیمی، "سید"، حسینی "و" نسیمی "مخلصلرییلا شعرلر یازمیش‌دیر.
-----------
آراشدیرماچی‌لارا گؤره، نسیمی ایلک تحصیلینی شاماخیدا تاماملامیش‌دیر. کیچیک یاشلاریندان‌ بری شعره و فلسفه‌یه ماراق گؤسترن نسیمی، اؤزون‌دن اوّلکی بؤیوک شاعرلرین اثرلرینی اوخوموش، اونلاری قاوراماغا چالیشمیش‌دیر. نسیمی ان چوخ 10-جو عصرده بغداددا اعدام ائدیلن حلاج منصورون طریقتینی بئینمیشدی.
نسیمی‌نین یاشادیغی دؤور، امیر تیمورون بؤلگه‌نی اله کئچیرمه‌یه چالیشدیغی دؤوردور. بو دؤورده آذربایجاندا میرانشاه حاکمیتی سوروردو. "حروفی‌لیک" تریقتی ده تام بو دؤورده یاییلماغا باشلادی و نسیمی ده عایله‌سیله بیرلیکده بو طریقتی منیمسه‌دی. حروفی‌لیک طریقتی‌نین قوروجوسو تبریزلی فضل الله نیمی ایله شیرواندا یاخین‌دان گؤروشن نسیمی، اوّل اونون اؤغرنجیسی و داها سونرا دا اونون ان اهمیت‌لی داوامچی‌سی و خلیفه‌سی اولدو. لاکین فضل الله نیمی، امیر تیمورون اوغلو میرانشاه طرفین‌دن توتولا‌راق علینجه قالاسی یانیندا فجیع بیر شکیلده اؤلدورولدوق‌دن سونرا، آذربایجان‌دان آنادولویا گئتدی. آنادولودا اولدوغو مدتجه حروفی‌لیگی یایماغا چالیشان نسیمی، اورا‌دان دا حلبه گئتمک مجبوریتینده قالدی. بوتون حروفی‌لر کیمی هر یئرده تعقیب ائدیلن نسیمی، نهایت 1417-جی ایلده حلبده دریسی سویولاراق اؤلدورولدو.
-------
نسیمی، ایدئالیست بیر شاعر ایدی. اسکی اوغوز تورکجه‌سی، خصوصیله آذربایجان ادبیاتیندا یازیلمیش اولان ایلک فلسفی شعرلر اونا عاییددیر. چاغی‌نین مشهور اولان ایدئولوژیسینه قارشی چیخان نسیمی، قوران کریم‌دن ایلهام آلا‌راق، اینسانی حاقین یئر اوزون‌دکی محضری کیمی گؤرور و شعرلرینده بو فیکری مدافعه ائدیردی. نسیمی، پانتئیزم و یا "وحدت وجودا" اینانیردی. اونا گؤره، جیسیم و روح بیر بوتون‌دور. کامیل اینسانا حؤرمت ائدیلمه‌لی و اینسان، عقلی و معنوی دگرلرینه صاحب چیخما‌لی‌دیر.
نسیمی، بوتون باسقی‌لرا باخمایا‌راق یاخین و اورتا شرق اؤلکه‌لرینی تأثیر باشارمیش‌دیر. اونون بؤلگه اؤلکه‌لری‌نین شعرینده گتیردیگی یئنی‌لیک، عصرلر سونرا یازیلمیش اولان شعرلرده ده گؤرونمکده‌دیر. حبیبی، فضولی، ختای و قوسی کیمی شاعرلر اوزرین‌دکی تأثیری، آنادولو بکتاشی‌لرین آراسین‌داکی اهمیت‌لی یئری، هر کس طرفین‌دن بیلینمکده‌دیر.
شاعر، شعرلرینده جاهیل اینسان‌لاری تنقید ائدیر، حیاتین گؤزل‌لیک‌لرین‌دن ایلهام آلماغا چاغیریر. اونون لیریک عاشیقانه شعرلری، طبیعتی تصویر ائدن غزل‌لری، اوخوجونون گوزللیک ذوقونو اوخشایار. نسیمی عینی زاماندا حاکم طبقه‌نین ظلم و عدالت‌سیزلیگینی، ایستیلاجی‌لارین اوغرولوقلارینی، اونلارا خیدمت ائدن اینسان‌لارین خیانتینی گؤسترن اثرلر ده یازمیش‌دیر. بؤیوک سؤز اوستاسی اولان شاعرین اثرلری ادبی یؤن‌دن بؤیوک بیر صنعت‌کارلیقلا ایشلنمیش، استئتیک دگری یوکسک بیر اوصلوبلا قلمه آلینمیش‌دیر.
نسیمی‌نین صنعتی اینسان گؤزل‌لیگینه، اینسان گوجونه حیران‌لیقلا دولو بیر مارش کیمی‌دیر. لاکین بو گؤزل‌لیک، بو گوج دونیا‌داکی بوتون اینسان‌لارا دئییل، یالنیز اؤزونو تانیمیش، آنلامیش کامیل اینسان‌لارا خاص‌دیر.
عمادالدین نسیمی‌نین آنا‌دان اولماسی‌نین 600. ایلدؤنومو یونسکونون لیدرلیگینده بؤیوک مراسیم‌لرله دونیانین بیر چوخ یئرینده قوتلانمیشدی. اونون تورکجه شعر دیوانی سووئت‌لر دؤورونده آذربایجاندا عرب حرفلریله نشر اولونموش، اونونلا علاقه‌دار اونلارلا علمی فعالیت ائدیلمیش‌دیر. آذربایجان جمهوریتی‌نین ان اهمیت‌لی دیل تشکیلاتی اولان "دیلچی‌لیک انستیتوسو"، نسیمی آدینی داشیییر. آیریجا نسیمی‌نین حیاتی، فیلمی فیلمی اولا‌راق دا ایللر اوّل ائدیلمیش‌دیر.
تورکیه‌ده ده نسیم ایله باغلی یوکسک لیسانس و دوکتورا تزلریله بیرلیکده، علمی سمپوزیوم‌لار و علمی کیتاب و مقاله‌لر نشر اولونموشدور.

پنجشنبه 16 بهمن 1393